Thứ Hai, 22 tháng 7, 2013

ƠI O BÁN CỐM HAI LU



Trước khi đọc chuyện vui này, tui xin nhắc lại: Hai lu đây là hai lu cốm, không phải hai lu của o bán cốm. Xin đừng đẩy xa trí tưởng tượng theo câu ca: “Ơi o bán cốm hai lu. Cho tui xin gởi con cu về cùng…”. Của đáng tội !



Chuyện là như ri:



Vùng quê An Thuận ở hạ lưu sông Bồ, ngòai nghề chính nông nghiệp, người dân nơi đây còn nghề phụ làm bún và làm cốm. Cốm An Thuận khác hẳn cốm Hà Nội. Cốm Hà Nội chế biến từ hạt nếp non còn thơm mùi sữa, có màu xanh lá mạ non. Tui đã thưởng thức cốm Bắc  từng hạt rời hay đã  ép thành bánh, gói trong lá sen. Thơm-dẻo-ngọt ngọt-bùi bùi mùi nếp non! Một lần thưởng thức để nhớ đời về món ngon Hà Nội.

 Cốm An Thụân có hai lọai: Cốm bắp và cốm nếp. Cả hai đều được chế biến từ những hạt bắp nếp và lúa nếp già mẩy hạt. Bắp và nếp được  rang vừa đủ lửa để nở bung. Sau khi sàng sẩy mày trấu sạch sẽ, nguyên liệu được ngào nước đường xên với gừng. Cốm nếp màu trắng, đuợc ép lên khuôn, cắt thành từng miếng hình khối chữ nhật ăn vừa miệng. Cốm bắp màu vàng, được vắt thành từng vắt tròn hình cầu cỡ bằng quả cam lớn. Mỗi buổi sáng, từ An Thuận các o gánh cốm tủa ra các làng xung quanh hay vào Dinh rao bán. Một đặc trưng không lẫn vào đâu được của các o bán cốm là hai đầu quang gióng gánh hai lu cốm tròn bóng nhẫy màu men cánh gián đậm đen.



Cần dài dòng một chút về cái lu để các bạn ngọai đạo mắm ruốc cảm nhận đầy đủ hơn.



Lu là vật gia dụng bằng đất nung phổ biến trong sinh họat gia đình ngày xưa, bên cạnh các đồ dùng bằng tre và gỗ. Họ hàng nhà lu có nhiều lọai. Cái lu mấy o dùng đựng cốm có đáy và miệng nhỏ bằng nhau, giữa phình ra tròn trịa trông rất dễ nhìn. Miệng lu vừa đủ  để  một cánh tay thọc sâu vào lòng lu, được giém bằng một nùi rơm bện chặt cứng. Từ công dụng trong việc bán cốm, lọai lu này mặc nhiên được gọi là lu cốm. Nhà nông ưa dùng  lu cốm để bảo quản giống bắp, đậu, kê, mè… “Chị” lu cốm là lu mành. Lu mành có đáy và miệng rộng hơn, tuy giữa phình to ra phía trên nhiều hơn phía dưới, nhưng dáng vóc nghiêng về hình trụ hơn là hình cầu như của lu cốm. “Chị” của lu mành không còn gọi là lu mà là mái. Mái thường dùng để chứa nước. Lu mành trung gian giữa “chị mái” và “em lu cốm” được dùng tùy theo từng nhà chủ. Chủ nhà đất ruộng nhiều, lu mành  được sử dụng  để cất  giống má như lu cốm. Nhà chủ ít người, lu mành dùng chứa nước  như mái. Cao to hơn mái thì gọi là vại, là chạn. Tui không biết vại, chạn các nhà khác sử dụng như thế nào. Riêng nhà tui, mạ tui góa bụa, mỗi năm làm một hai sào lúa, không đủ thóc để quây thành bồ. Thôi để trong vại, trong chạn cũng được! Đàn em lu cốm thì vô số, nào là chum, ghè, vò, thẩu, hụ, tỉn,… nào là vịm, tìm, âu, chậu, … Họ hàng đất nung trong nhà còn có nồi, niêu, trách, mẻ, om, ấm..., nhiều nữa tui không nhớ hết. Chị em tui có lần tranh  nhau cạo cơm nguội tráng trách cá kho cháy, tráng mãi…tráng mãi, tranh nhau làm bể cái trách đất cũ kỹ, đen xỉn khói tro. Chiều mạ về phải  đổ hô cho con mèo  là thủ phạm.

Trở lại việc mấy o bán cốm, khi còn nhỏ, trông thấy mấy o  bán cốm qua làng, bằng cách nào tui cũng vòi cho được một cục cốm. Làm chi mà được ăn cốm nếp! Thứ đó chỉ dành cho người lớn và trẻ con nhà giàu. Một vắt cốm bắp bẻ chia cho ba chị em cũng đã quá lắm rồi! Ăn hết cốm còn thòm thèm liếm tay cho sạch những vết đường bám sót lại. Lớn lên một chút, tui thuộc các bài hò  của các mạ ru con hát về o bán cốm. Khi là học trò ở Huế, hàng tuần về quê đi ngang qua quê cốm, chuyện nhảm với các bạn vùng quê  cốm, tui mới nghiệm ra  cái tinh nghịch dễ thương của những câu hò:



“Ơi o bán cốm hai lu.

Cho tui xin gởi con cu về cùng.

Cu tui cu ấp, cu bồng.

Chớ bỏ vô lồng mà ốm cu tui”.



Nhắc lại một lần nữa, đây là hai lu cốm. Cấm không được nghĩ là hai lu của o bám cốm…Hi…Hi…



Đừng thấy o bán cốm, tuy đi chân đất nhưng dáng người dong dỏng cao, chắc nịch, tròn trịa, căng đầy sức sống tuổi thanh xuân mà cứ nghĩ đến hai lu của o bán cốm phổng phao dưới lớp vải áo dài đen chân quê mộc mạc ấy. Cái tinh nghịch của  gã trai làng là không gởi cái gì xa vời, nặng nhọc mà chỉ xin gởi con cu. Ở Huế thì ai cũng biết giống chim cu. Có hai lọai chim cu gần gũi với vùng quê ruộng lúa. Đó là cu cườm và cu ngói. Mùa lúa chín, cu từ rừng về ruộng kiếm ăn, sinh sản. Người dân quê nuôi cu cườm vì thích nghe tiếng gáy của chúng. Gã thanh niên mê o bán cốm, lêu lổng suốt ngày với chiếc lồng chim chờ o về để chọc ghẹo. Không  biết thái độ của o thế nào, gã còn sàm sỡ dặn dò  o bán cốm chăm sóc chim không để nó ốm (gầy). Chim mà không được bỏ vô lồng, chỉ nhờ o ấp, o bồng thôi. Quả là khó quá!

Ở nông thôn miền Trung, con trai được gọi tên mụ  là thằng Cu. Cái của quí của đứa con trai trong Nam gọi là con chim thì ở miền Trung gọi là con cu. Nếu hiểu được như thế thì không tài nào o  bán cốm còn mặt mũi để nhìn gã thanh nhiên sàm sỡ, có cách chọc ghẹo trắng trợn, lố bịch ấy. Thế mà bạn tôi, người làng An Thuận còn chua thêm là, mấy lần chọc ghẹo không thành, gã  mua giấy mực viết bài thơ gởi o bán cốm. Ngặt nỗi trình độ văn hóa mới qua lớp bình dân học vụ xóa mù, gã viết sai chính tả chữ độc địa nhất của câu cuối. Rứa mới chết chứ!

Mấy lần tỏ tình bằng nhiều cách không thành, gã kiên trì đeo đẳng. Đường của o bán cốm từ Dinh về An Thuận qua làng Hương Cần. Dọc đường có một bãi tha ma trên trảng rừng đồi. Gã xách lồng chim cu ra ngồi trên lăng đợi mãi, nhưng đâu biết o đã  về đường khác. Gã chờ đến khuya sương lạnh, ngủ thiếp đi một lúc, tỉnh dậy ngộ ra câu hò:



“Con cu làm tổ trên rừng

Ba bữa lúa chín nhớ chừng về ăn

Con cu làm tổ trên lăng

Ơi o bán cốm khuya trăng chưa về”.



Câu hò phảng phất tâm trạng đợi chờ vô vọng, mòn mỏi được dân làng đưa vào các bài hò ru con. Bài hò đến tai o bán cốm gợi nhiều trắc ẩn. Một lần,  trên đường về, o bán cốm  gánh hai lu cốm hết hàng qua nơi gã si tình chờ đợi. Chần chừ một  lúc, o đặt quang gióng bên bờ ruộng, xăm xăm vào lăng, đánh thức gã dậy nói vui hòa giải.



Rứa là hai người đến được với nhau.



Gần hai năm sau, trong làng An Thuận, có một gã đàn ông chiều chiều nựng con trai cưng mấy tháng tuổi  trước hiên nhà, chờ vợ đi chợ xa bán cốm chưa về. Là con nhà thúi hái khó nuôi, thằng con trai phải tập gọi cha là cậu, gọi mẹ là dì như để gian dối với ma quỷ rằng đây chỉ là cháu chắt họ ngọai. Gã nghêu ngao hát ru:



“Cu ky, cu kỹ, cu kỳ

Bắt  về nấu cháo cho dì mi ăn”



Cháo chim cu ngon tuyệt, nhưng tàn nhẫn quá chim cu hí! Tội cũng tại chim cu ngon thịt nên phải mang nghiệp chết thơm trong nồi. Thật đúng là tội nghiệp!



Những chiều nông nhàn, vắng chợ, đôi vợ chồng trẻ ẵm con, đưa võng trước hiên nhà. Hai người cùng nghe tiếng chim cu gáy, nhìn đôi chim cu bay lượn ngòai thinh không.  Anh chồng cầm đưa tao võng nhìn chị vợ hôn yêu vào của quí của con, à ơ ru thằng Cu vào giấc mơ tương lai sáng ngời, chập chờn giấc nồng trong tay mẹ:



“À  ơ….

Con cu bay thấp, liệng cao

Bay qua cửa khuyết,  à  ơ…bay vào cửa khâu”.



Nắng nghiêng hắt bóng hàng cau chồm qua mái tranh, vẽ những đốm dài trên sân như những chiếc lọng đen. Cánh đồng làng ngoài bãi trơ gốc rạ vụ mùa đã gặt xong. Gió nồm nam mát rượi từ sông cái thổi vào xao xác hàng tre, ru hai mẹ con dập dình theo nhịp võng kĩu kịt.



Nhưng… Đó là chuyện của mấy chục năm trước.



Thằng Cu nay đã thành đạt ở một nơi văn minh rất xa, bên kia biển lớn, ở đó không có cửa khuyết, cửa khâu. Cốm An Thuận không cạnh tranh được với mùi vị hiện đại của vô số loại bánh kẹo nhan nhãn trên thị trường, không còn thấy rao bán trên các nẻo đường quê. Gánh cốm hai lu của o bán cốm An Thuận đã chết hẳn trong không gian vật lý và không gian tâm linh nguời xứ Huế. Cu cườm chỉ còn lại vài tiếng gáy dật dờ trong chiếc lồng sơn son của mấy ông già chơi chim cảnh thành phố. Trong quán đặc sản đồng quê, giá trị của chim cu chỉ còn là miếng thịt thơm đắt tiền. Về vùng quê miền Trung, tui vẫn còn nghe các mạ gọi con là Cu Lợi, Cu Tuấn, Cu Phan, Cu Trần, … Những đứa sinh vào thời khó khăn, bao cấp còn  tên Cu Bột, Cu Mì, Cu Bắp… Nhà nhiều con thì Cu Anh, Cu Em, Cu Lớn, Cu Nhỏ… Nhưng  mỗi sáng, mỗi chiều cố lắng nghe tiếng cu cừơm gáy trên đọt cây cao. Ít lắm… Không còn!…Tui vào nhà  người thân là một lão nông tri điền, xin xem vài chiếc lu mành, lu cốm... Chủ nhà trừng mắt nhìn lại. Tui sượng sùng, nổi gai góc từ đầu xuống chân trứơc ánh mắt rê ngược của chủ nhà:

- Ủa! Mi có chạm không đấy! Chi cũng không hỏi mà chỉ hỏi mấy cái đồ đất nung tầm bậy, tầm bạ nớ!… Quăng  hết rồi!... Buổi ni thiếu chi đồ nhôm, đồ nhựa, ai còn dùng  chi đồ làng Độôc Độôc  lu, mái, hụ, ghè…



Thôi rồi! Tui nhỡ…Thì ra có một làng Độôc Độôc nào đó. Ờ!…Ngày trước tôi cũng có lần nghe mạ tui nói làng Độôc Độôc. Tui ngớ ra như trời trồng…Ký ức tôi lại xoay về hai từ “làng Độôc Độôc”

20 nhận xét:


  1. TEM bác U- nhô hí!
    Ngày mới an lành!

    Trả lờiXóa
  2. ĐGD đến muộn, nhận tem bạc vậy.
    Xin chúc mừng nhà mới blogspot của anh Ugno.vn

    Trả lờiXóa
  3. DQV qua thăm anh Ugno đây! Anh khỏe không?

    Trả lờiXóa
  4. DQV khóa blog rồi nhưng thỉnh thoảng sẽ ghé thăm anh Ugno. Chúc anh Ugno luôn vui khỏe.

    Trả lờiXóa

    Trả lờiXóa
  5. Mừng gặp lại Ugno.VN nơi miền blog này!

    Trả lờiXóa
  6. Mừng gặp lại bạn cũ. Từ khi qua blogspot không còn dịp đọc các bài viết rất đặc sắc của UGNO. Định có bài viết về Ugno, về N2K, về Phan Trần...bên Yahoo ngày trước.
    Ngày xưa mình ăn cốm cứ tưởng cốm đâu trong Quảng ra , chứ có biết đâu ở Quảng Điền! Dù sao cũng là Quảng hí.
    Bài viết đúng là của UGNO. Hay lắm.

    Trả lờiXóa
  7. Anh Ungo khỏe không? Về Lại Đà Lạt chưa? DQV sang thăm anh đây. Chúc anh và gia đình an vui.

    Trả lờiXóa
  8. Anh Ugno không vào nhà được hay sao vậy? DQV chúc anh luôn vui khỏe.

    Trả lờiXóa
  9. DQV xưa đây anh Ugno. Mời anh vào thăm nhà mới của DQV

    Trả lờiXóa
  10. Anh Ugno khỏe không? Hiền Mai qua thăm, thấy nhà vắng chủ buồn lắm đó! Mong anh luôn vui khỏe.

    Trả lờiXóa
  11. Trả lời
    1. DQV xin được chúc mừng anh Ugno đã vào được nhà của mình.
      Ở những bài viết sau, anh Ugno nên điều chỉnh cỡ chữ cho to hơn một chút. Mắt DQV yếu, đọc mỏi lắm anh à!
      Anh nhấp vào chữ F để chỉnh phong chữ, nhấp vào chữ hai chự tT để chọn kích thước phông chữ, nhấp vào chữ A để chọn màu chữ.
      Anh cũng có thể nhấp vào các biểu tượng ngay sau từ Liên kể nằm cùng hàng chọn phông chữ để tải ảnh, tải nhạc.
      Chúc anh Ugno và gia đình một ngày mới an lành.

      Xóa

  12. Bài vở mô hết rồi, răng bác U- nhô chưa post bài mới lên hè!

    Trả lờiXóa
  13. Mạ oiiii..... có cu Phan, cu Trần.... còn cu Ugn mô rứa hè? hé hé hé hé .....( :-D)))))~

    Trả lờiXóa
  14. Chừ thì tìm được nhà anh rồi! Có nhiều từ trong bài anh phải chú thích chớ không thôi cái thứ "nội ngữ" ni bà con e chịu thua ( giém, tỉn, chạn, trách, mẻ, om, đổ hô, con nhà thúi hái,....) Anh sửa lại chữ thanh niên sàm sỡ luôn. Đọc và thấy như có hai cái lu trước mặt và cục cốm trắng trắng, vàng vàng trên tay...

    Trả lờiXóa
  15. Bài viết hay và dí dỏm quá Bác à!

    Trả lờiXóa
  16. Bây giờ có o bán vé số 02 lu nữa, anh Ugno ơi, (Báo TTC sô 01.9.2013)

    Trả lờiXóa
  17. Bán cốm chưa hết răng mà còn mãi như ri?
    Cu tôi cu ấp cu bồng
    Đừng bỏ vô..................Kakaka!!!

    Trả lờiXóa